Sami Statistics Speak

Duohtavuođa- ja soabadankommišuvnna raporta čujuhii dasa ahte skuvlla ja oahpaheddjiid rolla lei guovddážis dan dáruiduhttinpolitihkas mii čađahuvvui Norggas, mii earet eará dagahii giela massima, skuvlejumi massima ja birzzehis oahppanjoksosa sámi ohppiide. Dán áiggi skuvla adnojuvvo baicce giellaealáskahttindoaimmaid arenan, mas sámegieloahpaheaddjit leat guovddáš aktevrrat.

Dán kapihttalis ovdanbuktojuvvojit bohtosat jearahallaniskkadeamis mas leat mielde 123 sámegieloahpaheaddji geain lea báikkálaš oahpahus sámegielas ja sámegillii. Jearahallaniskkadeapmi guovdilastá sámegieloahpaheddjiid duogáža ja hárjáneami sámegielat oahpahusas. Artihkkalis čuvgejuvvojit oasit mat čatnasit oahpaheddjiide, sin oahppoduogážii, man guhká leat bargan skuvllas, makár oahppivuođuin deaivvadit ja barget go hálddašanguovllu siskkobealde vai olggobealde.

Bohtosat čájehit ahte sámegieloahpaheddjiin lea dávjjimusat oahpahangelbbolašvuohta das dahje dain fágain mas oahpahit, ja stuora oasis lea maid joatkkaoahppu. Dat ii guoskka álgooahpahusa sámegieloahpaheddjiide, gos dušše 40 %:s lea oahpahangelbbolašvuohta. Sohkabealjuohku lea sullii seammalágan go norgga skuvllain, ja skuvlajagis 2021–2022 oahpahii guokte goalmmádas oassi informánttain hálddašanguovllu skuvllain.

Eanaš oahpaheddjiin lea juogo oanehis dahe guhkes hárjáneapmi oahpaheaddjin, namalassii 1–5 jagi dahje 21 jagi dahje eanet. Jus eaktudit ahte eanemus hárjánan oahpaheaddjit mannet ealáhahkii boahtte 10–15 jagis, ahte otná ohppiidlohku lea dásset ja ahte buot oahpaheddjiin galgá leat oahpahangelbbolašvuohta, de lea govttolaš meroštallat ahte mii dárbbašit unnimusat 15–20 ođđa oahpaheaddji skuvlii juohke jagi boahttevaš áiggis. Dalle eat leat váldán vuhtii lassáneami ohppiin geat ožžot gáiddusoahpahusa, mii gáibida eanet oahpaheddjiid go báikkálaš oahpahus.

Vai lihkostuvvat stáhta ealáskahttinpolitihkain ja doaibmabijuiguin vuođđoskuvllas, de lea mearrideaddji ahte rekrutteret eanet sámegielagiid oahpaheaddjiohppui. Go galgá áimmahuššat ohppiid vuoigatvuođaid vuođđoskuvllas oahpahuslága mielde, de ferte buorebut sihkkarastit ahte sis lea formálalaš ja relevánta oahppu, maiddái nubbigiellaoahpahusas. Dás lea stuorra mearkkašupmi jus nubbingiellaoahpahus galgá lihkostuvvat giellaealáskahttindoaibmabidjun.

Ohppiidlogu lassáneapmi olggobealde hálddašanguovllu eaktuda ahte ráhkaduvvojit molssaevttolaš vuogit movt organiseret oahpahusa dán ohppiidjovkui. Guovttegielatvuođa-, giellaealáskahttin- ja eamiálbmotperspektiivvat fertejit leat vuođđun buot doaibmabijuin mat gusket sámegieloahpaheddjiid ohppui ja sámegieloahpahussii sihke siskkobealde ja olggobealde hálddašanguovllu.

Artihkkala vuođđun lea Duohtavuođa- ja soabadankommišuvnna raportta analysa mii ilmmai 2023:s ja lea goatnjedis politihkalaš ja historjjálaš dokumeanta. Golbma čuoččuhusa ovddiduvvojit:

Vuosttažettiin čuoččuhuvvo ahte Norga lea epistemologalaš-politihkalaš heahtedilis sámepolitihkalaš surggiin, mii vuhtto das go lea sihke unnán vuođđomáhttu ja sierramielalašvuohta politihka máhttovuođu hárrái.

Dasto ákkastallojuvvo ahte “máŋggabealatvuohta” politihkalaš gielas sápmelaččaid ja eará unnitlohkoálbmogiid guovdu lea ožžon paternalisttalaš hámi, mas unnitloguid geahčadit instrumeanttalaččat – sihke mihttun ja gaskaoapmin servodatprošeavttain.

Goalmmát čuoččuhus lea ahte dát ođđa paternalisma čatnasa máhttováilevašvuhtii, go nanu dieđuid vátni dagaha digaštallama eanet symbolalažžan go vuoigatvuođaide goallostuvvon, ja čovdosiid ohcet árvodevdojuvvon máŋggabealatvuođamihtuid bokte, mat duohtadilis sáhttet leat válddálašvuođahuhttimin minoritehtaide.

Artihkal bidjá maiddái Norgga dili riikkaidgaskasaš oktavuhtii, ja geavaha Will Kymlicka ja Brian Barry teoriijaid čájehit prinsihpalaš čuolmmaid mat leat čadnon instrumeanttalaš máŋggabealatvuođa doahpagii minoritehtapolitihkas.

Seammás go mánggabealatvuohta dávjá ovdanbuktojuvvo mihttun ja gaskaoapmin demokratiijas ja servodatovddideamis, de čuoččuhuvvo ahte dakkár ákkat sáhttet heađuštit oktagasaid vuoigatvuođa friddja válljemii ja ovttaárvosaš meannudeapmái.

Tabeallat