Type: 
Artikkel
Publikasjonsår: 
2020
Type: 
Artikkel
Publikasjonsår: 
2020
Kategori: 
Skole, undervisning
Forfatter(e): 
Kevin Johansen

Artihkkalis geahččat sámegielfálaldaga mánáidgárddiin ja movt dat lea ovdánan áiggi mielde. Lea hirbmadit ovdánan vuosttaš mánáidgárddi rájes mii álggahuvvui 1969 Guovdageainnus gitta otnážii, go dál leat sámegielfálaldagat mánáidgárddiin sihke davvi-, julev- ja lullisámegielat guovlluin ja maiddái ollu gávpogiin.Mánáidgárdelágain, mii doaibmagođii 1996, loktejuvvui sámegielat mánáidgárdefálaldat vel eambbo go juridihkalaččat váldui mielde láhkaortnegii. Mánáidgárddiid giellafálaldaga oaivvildit máŋggas leat dan mávssoleamos doaibmabiju mainna nanne ja ovddida sámegiela. Danne lea mávssolaš ahte sámegielat mánáidgárdefálaldagat gávdnojit doppe gos daidda lea dárbu. Ii leat nu buorre go leat guhkes vuordinlisttut oažžut saji ollu dáidda sámi mánáidgárddiide.

Lassin sámegiela ovdáneapmái leat sámi mánáidgárdefálaldagat dárbbašlaččat go galgá ovddidit sámi kultuvrra ja oažžut mánáid šaddat oadjebassan iežaset identitehtii. Guhkes áiggi perspektiivvas oaidnit ahte dál lea eambbogiin sámegielat mánáidgárdefálaldat ja ahte dál leat maid ásahuvvon eambbo julev- ja lullisámegielat mánáidgárddit. Go daid maŋemus jagiid eat oainne lassáneami davvisámegielat guovlluin, de vuolgá dat earret eará das go mánáidlohku lea njiedjan ja maid movt daid loguid lohká. Lea ovdal cuiggoduvvon ahte berrejit čielgaseappot registrerejuvvot maid sámegielat mánáidgárdefálaldagat sisttisdollet, vai sáhttá  árvvoštallat jus olaha ulbmila fálaldagain.

Váldoáššis oaidnit ahte mánáidlohku geat duođai ožžot sámegielat mánáidgárdefálaldaga vuolgá das gos ja galle fálaldaga gávdnojit. Logut mearriduvvojit fálaldagaid ektui, ii ge jearu ektui. Sivvan dasa lea go váilot sámegielat mánáidgárdebargit, juoga mii dagaha ahte fertejit eambbo rekrutterejuvvot dán fágasuorggis.

Type: 
Artikkel
Publikasjonsår: 
2020
Kategori: 
Språk
Forfatter(e): 
Lene Antonsen
Trond Trosterud

Digitála gulahallan eiseválddiid ja geavaheddjiid gaskkas lassána, ja máŋga almmolaš etáhta vurdet ahte geavaheaddjit galget váldit oktavuođa digitála kanálaid bokte. Dál bargojuvvo dasa ahte maiddái sámi geavaheaddjit galget beassat geavahit iežaset giela dákkár gulahallamis. Dán artihkkalis gehčče makkár čállinreaiddut ja eará prográmmagálvvut gávdnojit mat sáhttet veahkehit sámegielaid čállin- ja lohkanproseassas. Odne leat sámegielain viehka nana sadji digitála oktavuođain, muhto dat ii lean eisige vuorddehahtti ahte dilli galggai šaddat nie. Davvisámegiela ektui bohte ođđa čállingiella, sámegiela čállingiela geavaheapmi almmolašvuođas ja dihtoráiggi álgu sullii oktanaga. Dát artihkal čájeha manne sámegielat leat dan mađe nana digitála posišuvnnas go leat, vaikko vuolggasadji lei heittot, ja makkár čuovvumušaid dát leat dagahan sámi gielladillái. Letne maiddái viežžan statistihka das mo muhtun digitála sámi giellareaiddut leat geavahuvvon.

Sámi giellateknologiija rievdada olbmuid láhttema. Riikkaidgaskasaš standardiseren dagai vejolažžan oažžut sámegiela internehttii 1990-logus. Sámegielaid sátnedivvunprográmma lea šaddan árgabeaivvi oassin eatnasiidda geat čállet sámegillii. Sámi boallobevddiid atnuiváldin loktii sámi teavstta kvaliteahta sakka Facebookas. Dalle go dihtorjorgaleapmi bođii, de jávkkai muhtun muddui digaštallan das galgágo leat lohpi čállit sámegillii neahttadigaštallamiin. Neahttasátnegirjjit main lea grammatihkka ja liŋka autenttalaš teavsttaide, muhtun muddui buhttejit sámegielaid geahnohis posišuvnna olles servodaga ektui.

Teavsttaid jorgaleapmi sámegillii lea bohtalnjálbmi máŋgga oktavuođas, erenoamážit skuvlagirjjiid ja áššeprosa oktavuođas, nu ahte beaktilat jorgalanvuogit sáhttet váikkuhit sakka sámegiel teavsttaid oažžumii. Jorgalanmuittu geavaheapmi ja automáhtalaš fágatearpmaid ohcan sáhttet maiddái álkidahttit jorgaleddjiid barggu geavahit konsisteanta terminologiija. Loahpas ságaškušše giellateknologalaš čovdosiid ovddideami ovddos guvlui, ja maid dat mielddisbuktet sámegiela nannemii iešguđet servodatsuorggis.

Type: 
Artikkel
Publikasjonsår: 
2020
Kategori: 
Media
Forfatter(e): 
Trond Trosterud

Artihkal addá ođđa oaidninsaji go guorahallá sámi giellapolitihka Norggas. Girjealmmuhemiid lohku davvisámegillii jahkásaččat sáhttá addit konkrehtalaš indikáhtoriid politihkalaš eavttuide go guoská sámi čállinkultuvrii, ja nu maiddái obbalaččat sámi kultuvrii ja servodateallimii. Earenoamážiid go leat nu unnán almmuheamit sámegillii, de váikkuhuvvo statistihkka muhtin muddui soaittáhat rievddademiiguin ja go muhtin girječálliin leat leamaš buvttadeaddji logijagit. Seammás leat sámi girjealmmuheamit álo politihkalaččat ráddjejuvvon, sihke dan áiggis go stáhta ja girku ledje guokte beali seamma áššis ja girkus lei dat ideologalaš vuođđu stáhtii ja kultuvrii; dasto dáruiduhttináigodaga áigge, ja maŋŋil fas go stáhta giellapolitihka válljii almmuhemiid ja doarjagiid sihke skuvlagirjjiide, almmolaš diehtojuohkimii, čáppagirjjálašvuhtii ja áššeprosai.

Type: 
Artikkel
Publikasjonsår: 
2020
Type: 
Artikkel
Publikasjonsår: 
2020
Kategori: 
Statistikk
Forfatter(e): 
Snefrid Møllersen
Iulie Aslaksen

Statistihkas leat máŋga rolla servodagas. Eiseválddiin lea dárbu statistihkaide politihkalaš proseassain ja go galget árvvoštallat stáhta doaimmaid maiguin váldá vára álbmoga rivttiin. Sámi oktavuođas dárbbašuvvo statistihkka go galgá árvvoštallat čuovvu go stáhta álbmotrievttalaš geatnegasvuođaid. Dutkan atná statistihka go ovdanbuktá ođđa dieđuid. Sámi servodagain, ásahusain, joavkkuin ja fágabirrasiin dárbbašit statistihka duođaštit máhtu iežamet eallimis, eallinlági, birgenlágis, rámmaeavttuin, eallinvugiin, kultuvrras, hástalusain ja rivttiin, vai lea vuođđu doaibmabijuide maiguin ovdánahttá sámi servodateallima. Dat lea hui dehálaš go galgá ipmirdit koloniserema ja dáruiduhttima váikkuhusaid mii ain vuhtto sámi servodagas, ja maiddái go galgá heivehit eallinlági mat sámi kultuvrii leat sajáiduvvan.. Kvalitehta dain dieđuin maid vuođul statistihkka huksejuvvo, ja movt statistihkka adno mearridanproseassain leat guovddáš fáttát dan digaštallamis movt sámi statistihkka ovddiduvvo, ja lea maid váikkuhus dasa movt statistihkka geavahuvvo politihkalaš mearridanproseassain.

Boahttevaš sámi statistihka digaštallamis, oktan sámi čearddalašvuođain álbmotregistariin, berre fátmmastit prinsihppa guorahallamiid mat leat čállon eamiálbmotstatistihkkii (Indigenous statistic) ja eamiálbmot diehtosorjjasmeahttunvuhtii (Indigenous data sovereignty). Statistihkka mas vuolggasadji lea sámi máhttu ja sámi ipmárdus hástalusain, dárbbus ja váttisvuođain lea mávssolaš go galgá sáhttit čuovvulit álbmotrievttalaš mearrádusaid maid Norga lea geatnegahtton čuovvut. Dat gáibida ahte indikáhtorat ovddiduvvojit, mii čuvgeha jus ja movt servodat láhčá dili vai olaha álbmotrievttalaš geatnegasvuođaid, ja čuovvu mielde man beaktilat vejolaš doaibmabijut leat. ON eamiálbmot julggaštusa rivttiid vuođul, artihkal 3 ja 4, mii lea iežas váikkuheami ja iešmearrideami birra, de dan mielde lea mávssolaš ahte sámi álbmogii addo aktiivvalaš rolla identifiseremis ja vuoruheamis váilevaš dieđuid ektui man birra statistihkka leat.

Type: 
Artikkel
Publikasjonsår: 
2020
Kategori: 
Statistikk
Forfatter(e): 
Anders Sønstebø
Type: 
Full rapport
Publikasjonsår: 
2020
Forfatter(e): 
Snefrid Møllersen
Iulie Aslaksen
Lene Antonsen
Trond Trosterud
Kevin Johansen
Anders Sønstebø