Šládja: 
Artihkal
Almmuhanjahki: 
2023
Kategoriija: 
Skuvla, oahpahus
Čállit: 
Kevin Johansen

Daate tjaalege saemien gïele-lïerehtimmiemmaanagïertesne, maadthlïerehtimmesnejïh jollebe ööhpehtimmesne gïehtjede.Nuepieh saemien lïeredh lea buerebe daan biejjiengoh aarebi, dovne maanagïertesne, skuvlesne jïhjollebe ööhpehtimmesne jïh geervelïerehtimmesne.Maanagïertem åtna goh dïhte ellen vihkielommesgïelesijjie hïejmen mænngan. Dan åvteste lij vaajtelesorreme jienebh saemien maanagïerth utnedh. Seammatïjjen saemiengïeleldh maanagïerth tseegkesovvemejieniebinie sijjine Nöörjesne dej minngemes jaepiej,mearan aarebi lij jeenjemes faalenassh SisnjeldsFinnmarhkesne. Muvhti veajkoej låhkoe maanagïertijstevaanene gosse saemien maanagïerth tjåanghkanbeaja, bielelen dïhte faalenassem nåakebe dorje.Maanagïertesuerkesne onne vueliedimmie orremelåhkosne saemien maanagïertijste minngemesluhkiejaepieboelhken, mearan låhkoe saemiengoevtesijstie nöörjen maanagïertine lea læssanamme.Daelie ånnetji vaenebh maanah mah saemiengïelelïerehtimmiem åådtjeme. Fiejlie maahtaårrodh taalh våaroeminie utnieh doh maanagïerthmah ekonomeles dåarjoem Saemiedigkesteåadtjoeh. Maahta jeatjah maanagïerth årrodh mahsaemien gïelefaalenassem utnieh, men eah leahdåarjoem dïsse ohtsedamme Saemiedigkeste.Maadthskuvlesne jienebh learohkhsaemienlïerehtimmiem åadtjoeh goh gåess’akt aarebi, bielelen doh ellen bööremesjaepieh 2005-06. Jåarhkelïerehtimmesne aajjienebh goh aarebi mah saemien lierieh.Maadthskuvlesne saemien gïelesne ööhpehtejieniebinie sijjine goh gåess ’ akt. Tjåanghkan 230skuvlh. Maajhööhpehtimmie lea vihkeles juktiereaktam saemien-lïerehtæmman gorredidh abpelaantesne. Jåarhkelïerehtimmesne aaj akte hijvenevtiedimmie, jalhts annje learohkh orrijieh mahmaadthskuvleste jåarhkeskuvlese jåerhkieh.Jollebe ööhpehtimmesne 2017 lij dïhte ellen bööremesjaepie dovne noerhtesaemien jïh julevsaemien gïelese,mearan låhkoe studeentijste lea daan mænngan tjarkevaananamme. Åarjelsaemien jollebe ööhpehtæmmanjaepien 2013 lij dïhte ellen bööremes jaepie, mearan2022 lij buerebe goh gaajhkh jaepieh mænngan 2015.Jollebe ööhpehtimmesne vaenebh mah saemiengïelestudijh vaeltieh goh dejnie ellen bööremes jaepinegovhte jallh luhkie jaepieh daan åvtelen. Joekoenvihkeles barkoefaamoe dejtie saemien gïelevierhtidenænnoestidh abpe ööhpehtimmieboelhkem. Daanbiejjien barkoefaamoe dïhte stööremes haesteme juktiesaemien gïelem byjjes ööhpehtimmesne eevtjedh.Dåårrehtimmie lea dan åvteste joekoen vihkele juktiejienebh gïeleutnijh sjugniedidh jaepiej åvtese.

Šládja: 
Artihkal
Almmuhanjahki: 
2016
Kategoriija: 
Skuvla, oahpahus
Čállit: 
Kevin Johansen

Vaenie kvantitatijve daajroe saemien lohkehtæjjaveahkan bïjre gååvnesamme Nöörjesne. Gellede lehkeste lea jeahtasovveme gellie saemien lohkehtæjjah fååtesieh, jïh mubpieh leah jeahteme saemienlohkehtæjjah eah iktesth dam byjjes ööhpehtimmiemaahtoem utnieh. Tjaalegisnie goerehtalla låhkoem saemienlohkehtæjjijste Nöörjesne gaajhkine gïeline mejnie ööhpehtimmie vadtasåvva, dovne maadthskuvlesne jïh jåarhkeskuvlesne.

Tjaalege aaj formalmaahtoem gaajhkide saemienlohkehtæjjide vïhtesjadteme, dovne dej pedagogeles maahtoe jïh formalmaahtoe saemien gïelesne. Goerehtimmie vuesehte jienebh dejstie saemienlohkehtæjjijste pedagogeles maahtoem fååtesieh viertiestamme mubpiej lohkehtæjjaj gaskemedtine Nöörjesne. Seamma tïjjen vuejnebe formalmaahtoe saemien gïelesne lea joekoen jolle.

Jïjnjh learohkh fïerhten julevsaemien lohkehtæjjese, learohkeveahka daesnie lea seamma goh jeatjah lehkesne Nordlaantese jïh raaktan jollebe goh learohkeveahka Bådåddjosne. Daate vuesehte joekoen jïjnjh lohkehtæjjah julevsaemien gïelemaahtojne fååtesieh.

Noerhtesaemien jïh åarjelsaemien gïelese learohkeveahka lea sagke vueliehkåbpoe, guktie lohkehtæjjavaanoe ij leah seamma nåake daesnie dan lïhke båetijen aejkien. Men læjhkan aalteren gaskemedtie vuesehte jïjnjh saemienlohkehtæjjah sijhtieh barkosne orrijidh dej minngebi luhkie jaepiej, jïh joekoen vaenie ohtsijh orreme saemien lohkehtæjjaööhpehtæmman. Dan åvteste libie vaahresne sagke vaenebh saemienlohkehtæjjah utnedh luhkie jïh göökteluhkie jaepiej minngelen goh daan biejjien, jis dåårrehtimmie saemien lohkehtæjjaööhpehtimmide ij tjarke læssenh.

Šládja: 
Artihkal
Almmuhanjahki: 
2015
Kategoriija: 
Skuvla, oahpahus
Čállit: 
Kevin Johansen

Mænngan goh ööhpehtimmielaakem Nöörjesne sjïehtesji, gaajhkh saemien learohkh aktem jïjtse reaktam utnieh saemien lïerehtimmiem skuvlesne åadtjodh. Jïjnjh saemienlearohkh leah dajvine årroeminie gusnie stïeres saemienlohkehtæjjah eah gååvnesh. Daagkeri veajkoej skuvleaajhtere tjuara jeatjah lïerehtimmiehammoeh saemiengïelesne faalehtidh. Dïhte mij jeenjemes åtnasåvva lea maajhööhpehtimmie. Gærja ”Samiske tall forteller” lea aarebi vihtiestamme ahkedh jienebh saemieh Nöörjesne staaride juhtieh. Dan åvteste dle saemien maajhööhpehtimmie sæjhta daerpiesåbpoe sjïdtedh jaepiej åvtese.

Daate kapihtele saemien maajhööhpehtimmiem gïehtjede aktene histovreles perspektijvesne, jïh evtiedimmiem learohkelåhkoste vuartesje dej minngemes luhkie jaepiej, dovne åarjel-, julev- jïh noerhtesaemien gïelesne. Juktie maajhööhpehtimmien låhkoem dehtie ållesth learohkelåhkoste saemien gïelesne daejriehtidh, dle taalide aaj dejnie ållesth saemien learohkelåhkojne vierteste.

Muvhtine faagebyjresinie maajhööhpehtimmiem utnieh goh akte nåakebe lïerehtimmievuekie. Jïh daesnie fåantoe lea jienebh mytah goh faaktah. Maajhööhpehtimmie maahta eevre seamma hijven (jallh ij dan hijven) goh jeatjah lïerehtimmie. Learohkh mah sijjen saemienlïerehtimmiem åadtjoeh maajhööhpehtimmien tjïrrh, edtjieh aaj dejtie seamma maahtoeulmide haalvedh learoesoejkesjisnie goh jeatjah saemienlearohkh, jïh seammalaakan vuarjasjamme sjïdtedh. Dan åvteste vihkeles saemien maajhööhpehtimmie lea seammavyörtegs jeatjah saemienlïerehtimmine, jïh dan gaavhtan aaj goh gaajhke jeatjah gïelelïerehtimmie.

Maajhööhpehtimmie lea jeenjemasth akte råajvarimmie aalkoealmetjijstie orreme, gosse juhteme staaride lea innovatijve lïerehtimmiehammoeh krïeveme. Kanada lea dej voestes gaskem orreme mij daejnie lïerehtimmievuekine eelki dejtie First Nations-almetjidie mah staarine jïh stuerebe sijjine årroejin, jïh idtjin stïeres lohkehtæjjam indianeregïelesne utnieh. Nöörjesne åajvahkommes saemieh mah lïerehtimmiem maajhööhpehtimmien tjïrrh åadtjoeh, guktie aaj daesnie dle akte tjïelke aalkoealmetjedimensjovne.

Šládja: 
Artihkal
Almmuhanjahki: 
2014
Kategoriija: 
Skuvla, oahpahus
Čállit: 
Gunnar Claus

Fasseldimmiestatstihke maam registerijstie åtna 4.njealjehtsjaepeste 2012 vuesehte fasseldimmie SDJ-dajvesne joekehtslaakan juakasåvva goh dïhte sïejhme fasseldimmie laantesne. Daesnie libie pryöveme sjïere væhtah SDJ-dajvesne vuesiehtidh viehkine fasseldimmiem joekedidh jielemen, kaarri jïh nyjsenæjjaj, aalteren, ööhpehtimmien jïh jeatjah ovmessie væhtaj mietie. Åejvievæhtah vuesiehtieh fasseldimmieprosente SDJ-dajvesne lea vueliehkåbpoe goh laanten gaskemedtie, men jeerehte. Dïhte lij laanten gaskemedtien bijjelen båarasåbpoe almetjidie SDJ-dajvesne, jïh sagki vueliehkåbpoe dejtie nuerebe årrojedåehkide. Jienebh almetjh SDJ-dajvesne mah aalkoejielieminie barkin, jïh låhkoe jollebe ööhpehtimmine lij vueliehkåbpoe goh laanten gaskemedtie. Låhkoe fasseldamme almetjijstie jollebe ööhpehtimmine, lij medtie guektiengïerth dan stoerre nyjsenæjjaj luvnie goh kaarri luvnie SDJ-dajvesne.

Joekedamme dejnie ovmessie dajvine Nöörjen sisnjelen Saltfjellet noerhtelen, dellie vuajna stoerre jeeredh lin dejnie ovmessie variabelinie, jïh SDJ-bieliedajvh eah seamma aktelaaketje tendensh vuesehth.

Šládja: 
Artihkal
Almmuhanjahki: 
2013
Kategoriija: 
Skuvla, oahpahus
Čállit: 
Kevin Johansen

Faagealmetjh mah maahtoem saemien gïelesne jollebe daltesisnie utnieh, leah daerpies jis edtja gorredidh siebriedahke dam daerpies saemien maahtoem åtna. Akten baelien gosse jollebe saemien maahtoe læsseneminie, dle vihkeles vuartasjidh mejtie studijepoengedorjemasse saemien gïelesne, mij våaromem åtna illesovveme eksamenh saemiengïelesne jollebe ööhpehtimmie- institusjovnine, læsseneminie jallh vaaneneminie.

Studijeprogrammh saemien gïelesne jollebe daltesisnie sijhtieh meatan årrodh statusem nænnoestehtedh dejtie saemien gïelide, dovne saemien siebrie- dahkesne, men aaj stoerresiebriedahkesne. Tjaalege evtiedimmiem jollebe ööhpehtimmesne saemien gïelesne vuartesje dej minngemes vïjhte jaepiej, dovne åarjelsaemien, julevsaemien jïh noerhtesaemien gïelese. Daan boelhken eksamenh saemien gïelesne leah illesovveme Saemien jolleskuvlesne, Tromsøn universiteetesne, Nordlaanten universiteetesne jïh Noerhte-Trööndelagen jolleskuvlesne.