Sámi logut – sámi statistihkaid duogáš ja kommentárat Statistihkalaš guovddášdoaimmahaga fásta tabeallaide

Tjaelijh: 
Christian Molstad
Anders Sønstebø
Kategorije: 
Statistihke
Bæjhkoehtimmiejaepie: 
2024
Såarhte: 
Artihkele

Dát kapihtal ovdanbuktá duogáža manne Statistihkalaš guovddášdoaimmahat (SGD) lea bargan sámi statistihkain ja čájeha tabeallaid ja govvosiid SGD sámi statistihkas, mat čuvgejit dili mávssolaš surggiin sámi servodatdilálašvuođaid hárrái Norggas dál. Kapihtal lea bistevaš oassi Sámi logut muitalit almmuheamis, ja guovdilastá demográfalaš ja sosioekonomalaš diliid ovdáneami árbevirolaš sámi guovddášguovlluin guhkit áiggi badjel ja daid rievdamiid jagis jahkái.


SGD:s ii leat diehtovuođđu mainna earuhivčče sápmelaččaid ja dáččaid. Danne geavaha SGD sámi statistihkkii eanaš geográfalaš lahkonanvuogi. Vuođđun dasa leat Nordlándda, Romssa ja Finnmárkku suohkanat ja oasit suohkaniin (vuođđobiret), mat gullet Sámedikki ealáhusdoaimmaid doarjjaortnegiid doaibmaguvlui, ng. SED-guovlu. Ođđajagimánu 1. beaivvi 2024 orro 53 195 olbmo dien guovllus.


SED-guovllu statistihkka ii atte makkárge ollislaš ja duohta gova sámi álbmogis ja servodatdilálašvuođain Norggas. Suohkanat ja vuođđobiret SED-guovllus fátmmastit dušše davimus osiid árbevirolaš sámi guovlluin ja eai fátmmas gávpotguovlluid.
SED-guovlluid statistihkka demografiija, sisaboahto- ja oahppodási ja ealáhusstruktuvrra birra čájeha ahte álbmoga struktuvra ja ekonomiija dán guovllus lea eanet váikkuhuvvon bieđggus guovlluin ássama bokte ja ahte stuora oassi barget vuođđoealáhusaiguin, go muđui Davvi-Norggas davábealde Sáltoduoddara. Eará oktasaš dovdomearka SED-guovlluin lea ahte dat sentralbyråleat árktalaš guovllus, dás definerejuvvo ahte dat leat davábealde poláragierddu, juoga mii maiddái lea mielde hábmemin ealáhusstruktuvrra ja álbmotovdáneami.

Máŋga jagi lea olmmošlohkun njiedjan, ja 2023 lei vuosttaš geardde 1990 rájes go olmmošlohku lassánii SED-guovllus. Sivvan dasa vuosttažettiin lea go sisafárren lea lassánan guvlui. Seammás unnui veaháš erohus gaskal jápmán ja eallin riegádan olbmuid lohku. Dattetge lea ain čielga riegádahttinvuolláibáza SED-guovllus, mii čájeha ahte álbmot lea boarásmuvvame.
SED-guovllus lea oahppodássi vuollelis go muđui Davvi-Norggas davábealde Sáltoduoddara. Dađistaga leat eambbogat geat háhket alcceseaset lohkan- ja fidnogelbbolašvuođa joatkkaskuvllas. Dienasdássi lea vuollelis go muđui Davvi-Norggas davábealde Sáltoduoddara ja riikkas obbalaččat. Stuorát oassi barggahusain leat vuođđoealáhusain, industriijain ja huksen- ja ráhkadusbargguin.


Statistihkka sámegielaid birra mánáidgárddiin ja skuvllain ii leat ráddjejuvvon SED-guvlui. Vuođđoskuvlla dieđuid leat vižžojuvvon Vuođđoskuvlla diehtojuohkinvuogádagas (VSD dahje dárogillii Grunnskolens informasjonssystem - GSI), mii lea našunála neahttabáiki mas leat dieđut sámegielaid birra vuođđoskuvllas. Ohppiidlohku vuođđoskuvllas, geain sámegiella lea oahpahusgiellan, lea lassánan 2012 rájes. Ohppiidlohku, geain lea sámegiella fágan joatkkaskuvllas, lea lassánan, sihke skuvlajagis 2022/2023 ja dan maŋemus logi jagi áigodagas. Mánáidgárddiid lohku, main lea sámegielfálaldat, lea dál unnimuslohku 2005 rájes.